Dünyada hər 6 saniyədə bir insan şəkərli diabetin fəsadlarından ölür. Şəkərli diabet-endokrin sisteminin xroniki xəstəliyi olub, qanda şəkərin səviyyəsinin xroniki olaraq yüksəlməsi ilə müşayiət olunur. Xəstəlik orqanizmdə (mədəaltı vəzidə) insulin istehsalının azalması və ya orqanizmdəki hüceyrələrin insulinə olan həssaslığının azalması nəticəsində inkişaf edir.
Hazırda planetdə 400-450 milyona yaxın şəkərli diabet xəstəsi var. 2050-ci ilədək şəkərli diabet xəstələrinin sayının 642 milyona çatacağı ehtimal edilir.
2017-ci ilin ilk 8 ayı üzrə olan statistikaya əsasən, Azərbaycanda 241 323 şəkərli diabet xəstəsi var. Xəstələrin 29 830 nəfəri I tip, 211 493 nəfəri II tip şəkərli diabetdən əziyyət çəkir. Hazırda respublika üzrə şəkərli diabet xəstəsi kimi qeydiyyata alınan uşaqların sayı 1543-dür. Onların 1522-si I tip, 21-i II tip şəkərli diabet xəstəsidir. Ümumi xəstələrdən 73 367 nəfəri, uşaqlardan 556 nəfəri Bakı şəhəri üzrə qeydiyyatdadır.
Qeyd edək ki, 2016-cı ildə müalicə-profilaktika müəssisələrində qeydiyyatda olan şəkərli diabet xəstələrinin sayı 226 945 nəfər olub. Ötən il 23 909 nəfərə ilk dəfə bu diaqnoz qoyulub. Məhz ötən illə müqayisədə bu il ölkədə rəsmi qeydiyyatda olan şəkərli diabet xəstələrinin sayı 12 faiz artıb.
Xəstəlik niyə artır?
Azərbaycan Tibb Universitetinin (ATU) Tədris Terapevtik Klinikasının dosenti, endokrinoloq Əjdər Quliyev artımın nəinki Azərbaycanda, dünyada müşahidə edilən tendensiya olduğunu bildirib. Endokrinoloq bunun bir çox səbəbini sadalayıb: “Qidalanma mühitinin pisləşməsi, oturaq vəziyyətin artması, texnikanın inkişafı nəticəsində hərəkətsizlik mühitinin formalaşması, toksiki və konservant maddələrin təsiri və s. bir çox bu kimi məsələlər səbəblər sırasındadır. Xəstəlik, əsasən, genetik meyilli hesab olunur. Ona görə də şəkərli diabet xəstələrinin övladlarında da bu kliniki əlamətlər sürətlə üzə çıxır. Doğrudan da, 5 il əvvəl Azərbaycanda 100-120 min şəkərli diabet xəstəsi var idisə, hazırda belə xəstələrin sayı 200 mini keçib. Dünyada 400 milyondan çox insan şəkərli diabet xəstəliyindən əziyyət çəkir. Ümumiyyətlə, şəkərli diabet xəstəliyi xüsusi çəkisi sürətlə artan xəstəliklər qrupuna aiddir. Hətta amerikalı alimlərin açıqlamalarına görə, istəsən də, istəməsən də hər 10 ildən bir əvvəlki soy təkrarlanır. Potensial halda şəkər olan insanlar var. Bu gün aşkarlanmasa da, bir müddət sonra aşkarlanır. Yəni faizin artımı qanunauyğundur”.
“Şəkərli diabetin tam müalicəsi yoxdur”
Endokrinoloq bildirib ki, şəkərli diabet xəstəliyinin tam müalicəsi yoxdur: “Şəkərli diabet endokrin sisteminin xroniki xəstəliyidir. Xroniki olması səbəbindən də tam müalicəsi mümkün deyil. Xəstəliyi pəhriz saxlamaq və müalicə almaqla yüngülləşdirmək olar. Ümumiyyətlə, xəstəlik I tip şəkərli diabet, II tip şəkərli diabet olmaqla, iki cür təsnifatlandırılır. I tipdə mədəaltı vəzdə endokrin aparat dağılmağa məruz qalır. Bu tip üçün tam insulin çatışmazlığı xarakterikdir. II tipdə insulin reseptorlarının əsaslılığı aşağı düşür. Yəni insulin var, amma ona cavab aşağı səviyyədədir. Bu, hər hansı xəstəliyin mədəaltı vəzə verdiyi yükdən asılı olaraq əmələ gəlir.
Ümumiyyətlə, genetik tipli şəkərli diabetin tam müalicəsi mümkünsüzdür. Tam müalicə üçün altıncı xromosomda yerləşən gen, gen mühəndisliyi vasitəsilə dəyişdirilməlidir ki, xəstəlik də xarakterini dəyişsin və tam müalicə olsun. Bu gün isə bu, mümkün deyil”.
Şəkərli diabetə aparan yol mədədən keçir...
Ə.Quliyev qeyd edib ki, şəkərli diabet xəstəliyindən əziyyət çəkənlər arasında cins bölgüsünün faiz fərqi çox deyil: “I tip şəkərli diabet 30 yaşına qədər insanlarda meydana çıxır. II tip şəkərli diabetə 40 yaşdan yuxarı insanlarda rast gəlinir. Şəkər xəstələrində cins bölgüsü az fərq edir. Amma əsasən, piylənməyə meyillilik qadınlarda müşahidə olunduğu üçün müraciət edənlərin arasında da zərif cinsin nümayəndələri çoxdur. II tip şəkərli diabetdə piylənmə əsas faktordur. Həm də qadınlarda orqanizmin klimaks, menstruasiya, hamiləlik kimi fərqli faktorları var ki, onlar şəkərli diabet halını kəskinləşdirir. Ümumilikdə dünyada belə xəstələrin 90 faizi II tip şəkərli diabet xəstələridir. Xəstəliyin yaranması müddəti uzun vaxt çəkir. Ona görə də əsas məqsəd xəstəliyin ilkin diaqnozunu erkən vaxtda təyin etməkdir. Şəkərli diabet bütün orqanlara, xüsusilə göz, böyrək, ürək və aşağı ətraflara fəsadlar verir. Pəhriz, düzgün həyat tərzi xəstəliyin kəskinləşməsinin qarşısını alır. Xəstəliyin vaxtında aşkarlanması və diaqnoz qoyulması çox önəmlidir. Eyni zamanda, uşaqların ana bətnində şəkərli diabetə yoluxması göstəriciləri çox aşağıdır. Bu xəstəlik uşaq dünyaya gələndən sonra daha çox aşkarlanır, nəinki ana bətnində. Uşaq doğulmalı, müəyyən viruslarla rastlaşmalıdır ki, mədəaltı vəzdə insulin ifraz edən hüceyrələr zədələnsin. Körpə hər hansı patologiya və qansızma nəticəsində şəkərli diabetlə doğula bilər, amma bu, az ehtimaldır. I tip şəkərli diabet genetik olduğu üçün mədəaltı vəzin endokrin aparatındakı beta hüceyrələri dağılmağa məruz qalır. Ona görə də bu xəstələr insulin çatışmazlığından əziyyət çəkirlər. Yaşlılarda olan diabetdə isə insulin azdır. Amma viruslar hədəf toxumalara təsir etmək qabiliyyətinə malik deyillər”.
Xəstəliyin əlamətləri
Ə.Quliyevin sözlərinə görə, sağlam adamda qanda şəkərin miqdarı acqarına 5,5 mmol/l-dən yuxarı olmamalıdır: “Qanda şəkər normada olduğu halda da sidikdə görünə bilər. Bu, böyrək diabeti, alimentar diabetə xarakterik xüsusiyyətdir. Əgər xəstəyə şəkərli diabet diaqnozu qoyulursa, deməli, şəkər qanda yüksəlib. Şəkərin qanda yüksəlməsi zamanı sidikdə də müşahidə olunması normaldır. Sidikdə şəkərin meydana çıxması böyrək həddinin aşılması nəticəsində baş verir. Əgər qanda şəkərin səviyyəsi 170-180 mmol/l-dən yuxarı qalxırsa, onda sidikdə də şəkərin miqdarı yüksəlir. Çünki bu zaman böyrək şəkəri süzə bilmir. Qanda şəkərin miqdarı müəyyən bir həddə çatdıqdan sonra o, sidiyə keçməyə başlayır. Xəstənin vəziyyəti ağırlaşdıqca, sidikdə olan şəkərin miqdarı xeyli yüksək olur. Bunun da nəticəsi olaraq sidiklə ifraz olunan şəkəri durulaşdırmaq üçün böyrəklər də xeyli miqdarda su xaric etməli olur. Beləliklə, şəkərli diabetin ilkin əlaməti-sidik ifrazının artmasıdır. Tez-tez sidik ifrazı baş verdiyi üçün xəstə susuzluq hiss edir və davamlı olaraq maye qəbul edir. Sidik ifrazı ilə xeyli miqdarda kalori itirildiyi üçün, xəstənin çəkisi azalır. Bundan başqa, xəstə daim aclıq hiss edir, daha çox yeyir. Belə xəstələrdə yorğunluq, dəridə irinli xəstəliklərin, frunkulyozun, gec sağalan xoralar müşahidə edilir”.
oxu.az